Roddelen doet niets goeds voor een organisatie. In veel gevallen leidt het alleen maar tot meer excessen zoals pestgedrag. Pesten is niet zomaar opgelost. Hoewel menig leidinggevende dit denkt op te lossen door een goed gesprek, zit de oorzaak veel dieper. Het is het directe gevolg van ongezonde hiërarchische macht. Een goed gesprek is dan slechts symptoombestrijding.
Wanneer er in een organisatie een systeem is van expliciete, formele regels, die van bovenaf zijn opgelegd, is het niet vreemd dat je buitensporig gedrag ziet. Rutger Bregman stelt in zijn boek ‘De meeste mensen deugen’dat pestgedrag uitsluitend ontstaat wanneer er sprake is van oude hiërarchische machtsstructuren. Bregman ziet dat dat op scholen begint, waar jonge kinderen te maken krijgen met een oud systeem van gehoorzaam zijn. Het tegenovergestelde is ook waar; wanneer kinderen vrij zijn en zelf kunnen kiezen wat ze kunnen en willen leren, is er geen pestgedrag en wordt uitzonderlijk gedrag of het uiterlijk van andere kinderen normaal gevonden.
Roddelen is niet positief
In het artikel van NRC ‘Moeten we stoppen met roddelen’ worden de positieve kanten van roddelen belicht door doctor Rinus Feddes, die aan de universiteit voor Humanistiek promoveerde op het onderwerp. Roddelen is volgens hem een voorstadium van pesten. Hij noemt de voordelen van roddelen om ons emotioneel te ontladen, of om relaties aan te gaan. In mijn ogen zijn er alleen verliezers, en zéker geen winnaars op de werkvloer. Het meeste management is nog op angst en controle gebaseerd vanuit het oude powermodel. Medewerkers krijgen amper ruimte omdat ze anders, volgens de leidinggevenden, niet doen wat ze beogen. Dat gaat uit van een groot wantrouwen in medewerkers en gaat uitsluitend over de uitoefening van macht en controle.
Zelfmoord door jarenlang pestgedrag
Emeritus hoogleraar Joost Kampen promoveerde op de theorie van verwaarloosde organisaties. Een verwaarloosde organisatie is een organisatie waarin het langdurig ontbreekt aan sturing en begeleiding van de organisatieontwikkeling als gevolg waarvan de patronen van schadelijke interactie en leiding en medewerkers ontstaat. Veel van de organisaties waar ik als leidinggevende werkte, hadden kenmerken van zo’n verwaarloosde organisatie. In enkele gevallen werd er zelfs door medewerkers een zelfmoordpoging gedaan als direct gevolg van pestgedrag van collega’s. Zij trokken de langdurige blootstelling aan de systematische terreur niet langer. Een van hen overleed daadwerkelijk. De impact hiervan op medewerkers is enorm. Schaamte en schuldgevoel is wat een organisatie daarna in zijn greep houdt.
Oude oorzaken nemen pesten niet weg
Jarenlang zijn jaloezie, groepsdruk, negatief zelfbeeld, zelf gepest zijn, sociale onhandigheid of de gezinssituatie als mogelijke oorzaken van pestgedrag aangewezen. De aanpak ervan is daar dan ook op gebaseerd. Als dit werkelijk hielp, was het pesten allang verleden tijd. Maar cijfers van TNO wijzen uit dat meer dan een half miljoen mensen zeggen wel eens gepest te worden op het werk waarvan honderdduizend zelfs op structurele basis. Het gaat dan om minimaal een keer per week, gedurende zeker een halfjaar. Dit vraagt om een andere zienswijze en een andere manier van omgaan met deze problematiek.
Wat werkt wél?
Als hiërarchische macht ten grondslag ligt aan pestgedrag en het een ongewenst smeermiddel is voor roddelen en pesten, kunnen we dan de topmanagers niet gewoon ontslaan? In een gezonde organisatiestructuur wordt uitgegaan van vertrouwen en moreel leiderschap. Het toewerken naar nieuwe vormen van leiderschap, zoals Pionierend Leiderschap, dat uitgaat van de sterkte en capaciteiten van medewerkers is een grote stap vooruit. De cultuur verbetert, medewerkers gaan weer met plezier naar hun werk omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor hun taken. Leg de nadruk op leiderschap, reken af met verstarde en verouderde principes binnen een organisatie en zorg dat je aandacht hebt voor je medewerkers. Dit zal daadwerkelijk het tij te keren en pestgedrag uitbannen. Lukt het leidinggevenden niet om deze stap te maken? Dan is afscheid nemen wellicht een volgende stap in de goede richting.