Ik ben van mening dat vrouwelijkheid niet de essentie van de vrouw is, net zoals mannelijkheid dat niet is voor de man. Het gangbare geluid is dat vrouwen betere leiders zijn dan mannen vanwege hun vrouwelijke eigenschappen of kwaliteiten die meer gericht zijn op samenwerken of het streven naar harmonie.
Volgens de Dalai Lama zouden vrouwen zelfs een veel grotere rol moeten spelen bij het verspreiden van menselijke compassie. Er moet, met andere woorden, meer vrouwelijkheid op de werkvloer komen. Vrouwelijke eigenschappen zijn over het algemeen: sensitiviteit, zorgzaamheid, kwetsbaarheid, zachtheid, mildheid, sociaal, hartelijk, bescheiden, tactvol en nog een aantal items meer.
Een stukje geschiedenis
Waarom zijn deze eigenschappen of kwaliteiten dan niet onze essentie? Daarvoor is het belangrijk om eerst te zien dat cultuur ons beïnvloed heeft. We worden niet geboren als vrouw, we worden een vrouw door de invloed van cultuur. We hebben rollen op ons genomen door de interactie tussen mensen. We hebben elkaar beïnvloed en doen dat nog steeds. Onze levensomstandigheden zorgen voor het telkens verder ontwikkelen van wie we zijn als vrouw. Wanneer we de geschiedenis induiken, zien we dat onze rollen als moeder en als minnares, waarover ik schrijf in mijn artikel “Pionieren voorbij nodig zijn en begeerd willen worden”, waren gekoppeld aan de noodzaak om te overleven, om kinderen te baren en de mensheid vooruit te helpen. De hiërarchische structuur van het feodale systeem in de Middeleeuwen, waarin God bovenaan stond, daarna de koning, de nobelen, de adelen en daarna pas het volk, valt uit elkaar. De plek van de vrouw in de maatschappij was in deze tijd compleet congruent aan de biologische rollen die we als vrouw hadden. Vrouw zijn wordt gevierd en geëerd. Met de val van het feodale systeem, wordt de relatie van God tot mens dezelfde als die van man tot vrouw. De moderne tijd doet zijn intrede. Dat is zo rond 1500- 1700.
Volgens Elizabeth Debold, een autoriteit op het gebied van vrouwenontwikkeling wereldwijd, komt dan pas het woord “vrouwelijk” voor het eerst in onze taal voor. Stel je eens voor. Er is dus een tijd geweest waarin de woorden “mannelijk” of “vrouwelijk” helemaal niet voorkwamen! Wat betekent dat voor je vrouw zijn? Als ik me dat probeer voor te stellen, geeft me dat onmiddellijk ruimte. De verwachtingen van hoe het hoort, wie ik denk te zijn, de verwachtingen van mensen om mij heen, andere mannen, vrouwen, het lijkt daarmee wat losser te worden. Het komt erop neer dat onze identiteit als vrouw gevormd is door onze historie, en is voortgekomen uit onze cultuur, door onze biologische rollen. Het lijkt er dus meer op dat we het over een gewoonte hebben, wanneer we spreken over vrouwelijkheid.
Wetenschappelijke studies laten ons al iets anders zien
Uiteraard zijn we nu een stuk verder in de tijd. Generaties van vrouwen dragen met zich mee dat zij zich op een bepaalde manier horen te gedragen. Dat zijn hele diepe groeven in ons vrouw zijn. Ik heb enkele jaren diverse trainingen gevolgd van Elizabeth Debold en zij leerde mij om anders te denken over vrouwelijkheid en wie ik ben als vrouw. Zij leerde me dat, als je kijkt naar apensoorten die aan ons als mens verwant zijn, zoals de chimpansees en bonobo’s, je hele andere hiërarchische structuren ziet en ander gedrag dan dat wij mensen als vrouwelijk of mannelijk betitelen. Bij de bonobo’s hebben de vrouwtjes het voor het zeggen en zijn mannen ondergeschikt. Bij chimpansees lijkt het alfa mannetje de baas en lijkt hij te zorgen voor het nageslacht, maar onderzoek wees, opmerkelijk genoeg, uit dat de vrouwtjes zich lieten bevruchten door meerdere mannetjes van buiten de groep. Men vermoedt dat het afhankelijk is van hoe men aan voedsel kan komen, hoe een cultuur zich zal ontwikkelen en hoe de rollen verdeeld worden. Bij de Bonobo’s is het makkelijk om aan voedsel te komen, bij de chimpansees is dat wat moeilijker en daar zie je dus weer hele andere rolpatronen ontstaan. De universiteit in Groningen deed een aantal jaren geleden een onderzoek bij apen waaruit bleek dat vrouwtjesapen dominanter waren wanneer er meer mannetjes waren. Het bleek dat er geen sprake was van dominante genen bij mannetjesapen, zoals eerder altijd werd gedacht, maar dat de vrouwtjes meer vertrouwen kregen doordat iets goed werkte in de interactie. We noemen dat zelforganisatie. Hierdoor gingen zij ander gedrag vertonen. Het is dus geen vanzelfsprekendheid dat vrouwelijkheid genetisch is bepaald en vrouwen over vaststaande eigenschappen of kwaliteiten beschikken. Ook bij onze waarschijnlijke “voorouders” heeft interactie en de vorming van cultuur een veel grotere impact dan we altijd gedacht hebben.
In 2011 deed de Amerikaanse Northwestern University een onderzoek naar de testosteronspiegel van mannen die een kind hadden gekregen. Het bleek dat hoe meer zorgtaken een vader op zich nam, hoe minder testosteron werd aangetroffen. Het zou dus mogelijk kunnen zijn dat de hormonale veranderingen volgen op een verandering van rollen en dat cultuur dus veel meer impact heeft dan we tot nu toe voor mogelijk hebben gehouden.
Na het feminisme
Door het feminisme hebben we een goede bodem kunnen leggen voor wie we graag zouden willen zijn als vrouw. We hebben keuzevrijheid, stemrecht, we hebben de keus voor wel of geen kinderen en we kunnen studeren wat we willen. We hoeven niet meer te overleven in onze cultuur. In feministische stromingen nu wordt er naar mijn idee nog teveel gekeken naar het verschil tussen man en vrouw. Leiderschap is in eerste instantie erg mannelijk geworden. Dat was voor jaren terug een prima stap. Toen ik zelf als leidinggevende werkte, vaak tussen mannelijke collega’s, leerde ik vrij snel, om al die zogezegde “mannelijke” eigenschappen in te zetten in mijn werk. Ik kan dan ook analytisch zijn, daadkrachtig, besluitvaardig en direct. Andersom leerden ook mannen om meer invoelend te zijn. Het is mijn mening dat we nu een volgende, nieuwe stap kunnen maken.
Nieuwe waarden in een nieuwe tijd
We leven in een boeiende periode waarin de technologie zich razendsnel ontwikkelt, waarin de oude waarden, waarop de economie en politiek zijn gestoeld, hun langste tijd hebben gehad en de maatschappij alsmaar transparanter wordt. Alle vanzelfsprekendheden worden op de proef gesteld en er is meer complexiteit dan ooit op allerlei gebieden. Onze veranderende levensomstandigheden vragen veel meer dan alleen compassie, zij vragen een nieuw soort kompas! Een richting die we nog niet kennen. Daar staan we niet alleen als vrouw voor, maar veel meer als mens, zowel mannen als vrouwen dus. We hebben behoefte aan verdieping, aan zingeving en dat is hoe ik er ook naar kijk: Juist in deze onstuimige en misschien onzekere tijden, is het noodzakelijk om te kijken naar wat er werkelijk toe doet. Wat is er nu écht belangrijk? Daarom is het zo goed om te zien wie jij zelf bent in essentie. Want alleen zo kun je bijdragen aan iets groters dan jijzelf.
Creativiteit en zingeving als gedeelde collectieve waarden
Dus wat als vrouwelijkheid niet de essentie is van jou als vrouw? Wat is het dan wel? Het is tijd om de nieuwe waarden als creativiteit en zingeving te gaan leven als gedeelde collectieve waarden. Juist door stil te staan bij de essentie van wie we zijn als vrouw, komt er creativiteit (creatiekracht) vrij, de ruimte om te denken, te fantaseren en vorm te geven hoe jij iets kunt bijdragen op een nieuwe manier, aan een wereld die antwoorden nodig heeft. Het is tijd om zelf te kiezen welke kleur je wilt geven aan maatschappelijke vraagstukken, maar het helpt om vanaf nu blanco te kijken naar wie je bent als vrouw: iemand met een oneindig potentieel en talloze keuzemogelijkheden in plaats van iemand met voorgeprogrammeerde gewoonten. Sta er maar eens bij stil: dit is een tijd die er nog nooit eerder was. Leiderschap krijgt een nieuw gezicht wanneer je iets doet dat nog nooit heeft plaatsgevonden. Voor die keuze staan we nu. Onze cultuur kan veranderen wanneer steeds meer vrouwen inzien dat ze los kunnen komen van de verwachtingen van hun omgeving, als is het nog zo dwingend of complex wat anderen van ons vragen.
Ons mens zijn als grootste kompas
Ons mens zijn is ons grootste kompas. Het vraagt dat je bovenal je bestaande rolmodellen loslaat, je voorbeelden van hoe je iets zou kunnen doen. Je kunt erop vertrouwen dat verandering komt wanneer jij jouw creativiteit aanboort. Wanneer iets nog niet is gebeurd, ben jij zelf de vooruitloper, wanneer je de verantwoordelijkheid voor de toekomst voelt en ernaar wilt handelen. Wat mij helpt is om zo groot mogelijk te kijken: wat is er nu nodig in een situatie als deze waar ik in zit? Niet langer mijn eigen gevoel of verlangens staan hiermee op de voorgrond maar die van een groter geheel. Wanneer ik dat grotere plaatje dan invul, wordt, wat ik zelf nodig heb, als vanzelf in dit grotere plaatje opgenomen. Ik weet zeker dat vrouwen veel meer impact krijgen wanneer zij deze nieuwe waarden als creativiteit en zingeving integreren in hun leven.